Interoceptie: een sluipmoordenaar of een krachtige tool bij pijn?
Krachtsporters en andere sporters die met serieuze doelen trainen kunnen lichamelijke en mentaal/emotionele signalen letterlijk dempen
De doelgerichte kant van ons brein (prefrontale cortex) kan namelijk verschillende gevoelens zoals pijnsignalen of enorme vermoeidheid overwinnen. Dit is het krachtige deel in onze psyche die het lichaam tot het uiterste kan drijven. Het stelt ons in staat om lichamelijk en geestelijk grenzen te verleggen en zo doelen te behalen. Daarnaast maakt ons lichaam ook pijn dempende opiaten aan tijdens het trainen. Denk maar eens na. Waar een persoonlijke ‘why’ aanwezig is inclusief een kraakhelder doel, kan je er gemakkelijk andere dingen voor opofferen.
Maar wacht. Laten we eerst eens ingaan op wat interoceptie eigenlijk is. Pas dan kunnen we samen onderzoeken we hoe dit verbonden kan zijn aan lichamelijke symptomen als pijn of vermoeidheid. Ook wil ik jullie meenemen in de relatie tussen het voelen van pijn als symptoom, terwijl onze ons gedrag of coping vanuit ons brein de lichamelijke pijnsensatie letterlijk kan veranderen. Leren hoe dit zit? Lees dan verder.
Interoceptie: een projectie van ons interne landschap
Interoceptie is een interactie tussen het lichaam en de hersenen. Voelen en denken dus. We noemen dit ook wel voelkracht & denkkracht. Het is een proces waarbij het zenuwstelsel (centraal en autonoom) de signalen die ontstaan in het lichaam niet alleen kan signaleren, maar ook kan interpreteren en integreren. Daardoor ontstaat er een projectie over het interne landschap van het lichaam op bewuste en onbewuste niveaus van onze hersenen. Ook leert het ons letterlijk ‘voelen’ wat er in ons lichaam afspeelt.
Laten we ook eens nadenken over de voor- en nadelen bij pijnklachten als we kijken naar het onderwerp: interoceptie.
De invloed van interoceptie op ons als mens van vlees en bloed
We weten niet precies hoe interoceptie precies werkt. Wat we wel weten is dat interoceptie invloed heeft op cognities, emoties, aandacht en gedrag. We kunnen interoceptie ook als een ‘richtingaanwijzer’ zien. Het vertrouwen op lichamelijke signalen als pijn kán als richtingaanwijzer worden gebruikt. Dit heeft vervolgens invloed op ons gedrag en is noodzakelijk voor het bereiken van sportdoelen en het leveren van prestaties. Al kan de munt 2 kanten opvallen bij revalidatie bij pijn. Het openstellen voor lichamelijke sensaties leidt over het algemeen tot een verandering in gedrag. Maar: it can be messy. Voordat we ingaan op voorbeelden van interoceptie bij pijnklachten wil ik 3 begrippen introduceren. We zien namelijk 3 soorten gedrag bij mensen met pijn:
Negeren
Forceren
Vermijden
Dit is vaak een gevolg van een hoop andere factoren als we kijken naar de oorzaak van een pijnklacht in training, leefstijl, gezondheid of welzijn.
Uiteindelijk willen we maar 1 ding écht bereiken met het vergroten van interoceptie: cognitieve flexibiliteit en veerkrachtigheid.
Hieronder beschrijf ik 3 voorbeelden van dit gedrag om interoceptie bij pijn een betekenis te kunnen geven:
Cliënt 1:
Een fanatieke powerlifter/krachtsporter met als doel een 2e keer Nederlands kampioen worden. Voelt pijn al langer maar forceert letterlijk de pijn in zijn knie, ondanks (goedbedoelde) adviezen van fysio’s en bekenden om hem heen. Again: een mooi voorbeeld van het forceren omdat het doel belangrijker is dan het luisteren naar het lichaam. Wat zou er gebeuren met zijn herstelvermogen als hij beter naar zijn lichaam zou luisteren en zijn kniepijn hem niet meer zou belemmeren? Juist. Van bewust forceer gedrag naar een kampioen met nieuwe relevante kennis en ervaring. (Uiteraard met een enorm specifiek plan zodat hij er écht een betere atleet van wordt).
Interoceptie is aanwezig > maar hij doet er niets mee. Forceren dus > wel op zoek naar hulp maar niet écht iets met de diepere betekenis achter de pijn willen doen.
Cliënt 2:
Lisa heeft vaker pijntjes gehad in het leven. Deze pijn had grote consequenties voor haar, zoals het opgeven van haar sport, daarmee ook een deel van haar sociale leven & oneindig veel bezoeken aan therapeuten. Ze is in het verleden bij verschillende zorgprofessionals geweest die (onbewust) enorm veel beperkende overtuigingen in het brein van deze persoon hebben gestopt. Hierdoor is angst opgewekt bij het voelen van pijn. Nu, telkens als er een pijntje wordt gevoeld, is het brein extreem hyperalert op deze sensatie. Het brein heeft onthouden dat pijn enorm veel negatieve consequenties heeft. Laat staan de eindeloze bezoeken aan zorgprofessionals en het feit dat ze zelfs een deel van de sociale kring heeft verloren. Deze persoon wordt angstig bij het voelen van pijn waarbij alle negatieve gedachten/consequenties terugkomen. Pijn heeft dus een negatieve betekenis, gevolgd door vermijdingsgedrag in het nu, wat juist de pijn in stand houdt. Het vervelende is: deze persoon kan hier niets aan doen, doet dit niet bewust.
Hyperfocus op interoceptie > vermijden dus > daardoor geen belastbaarheid kunnen bouwen, of beperkende psychologische patronen kunnen doorbreken.
Cliënt 3:
Ondernemer, druk met werk. Doelgericht aan de slag (prefrontale cortex) doordat hij altijd doelen gesteld heeft in de toekomst. Deze behaalt hij ook altijd en geeft hem een betekenis van succesvol zijn. Voelt signalen als rugpijn en irritaties al langer maar negeert deze pijn. De pijn is letterlijk nog niet ‘erg’ genoeg om iets met het signaal van het lichaam te doen. Ook heeft deze persoon moeite met het uiten van emoties en gevoelens. Heeft in het verleden ook niet geleerd om te communiceren over gevoelens of gedachten. Geeft aan vaak gestresst te zijn en slaapt slecht.
Geen enkele vorm van interoceptie > negeren van lichamelijke signalen. Een onbewust persoon die nog veel te leren heeft over het holisme van lichaam en geest.
Wat is de interactie tussen het lichaam en de hersenen?
Interoceptie is dus niet goed of slecht. Maar de interpretatie van de geest bij interoceptie (sensaties) is dus de praktijk. Hoe iemand dus omgaat met bijvoorbeeld pijn is geen oorzaak, maar een gevolg. Ik denk dat we hier boeken van vol kunnen schrijven (en dat is ook gedaan). Maar als we terug zoeken naar hoe lichamelijke sensaties waargenomen kunnen worden, weten we gelukkig wél hoe dat werkt vanuit de fysiologie. Lichamelijke sensaties als bloeddruk, pijnprikkels, spierspanning, hormonen etc, worden door zenuwen naar de hersenen (het centrale zenuwstelsel) en via de hersenstam naar een deel van de hersenen gestuurd (de cortex). Op weg naar de hersenen worden deze lichamelijke signalen samen met informatie vanuit externe zintuigen & somatische informatie geregistreerd. In het werkgeheugen wordt deze informatie vervolgens opgeslagen.
Wanneer helpt interoceptie bij signalen als pijn?
Door focus op lichamelijke sensaties is iemand die doelen wil behalen, bijvoorbeeld een sporter of een ondernemer, beter in staat in het duiden van de signalen van het lichaam. Bij kleine of grote fluctuaties die zich voorzien, op weg naar een oplossing. Dit helpt bij de sporter die met gezonde persoonlijke motieven traint en niet over-neurotisch bezig is met prestatiedrang. Een ander voorbeeld is de overtrainde sporter die te weinig aandacht voor het lichaam heeft en daardoor een disbalans tussen lichaam en hersenen heeft. We willen het interne landschap (voelen) bij deze 2 sporters mogelijk positief stimuleren met specifieke methodiek zonder zweverig te zijn. Dit is namelijk prima te koppelen aan trainingsvaardigheden en wetenschap.
De donkere kant van interoceptie
Er zijn mensen die hyperbewust bezig zijn met pijnsignalen en angstig worden door de overmatige focus op lichamelijke pijn. Die het vertrouwen in het lichaam missen. De balans tussen hersenen en lichaam is verstoord. Het overmatig signaleren van lichamelijke pijn is een groter probleem geworden dan de pijn zelf. Het gevolg van pijn is nu een groter probleem dan de oorzaak ‘ooit’ is geweest. Mensen met hypochondrie (of die wat sneller paniekerig raken) zijn hier gevoeliger voor. Het laat de negatieve invloed van overmatige aandacht op lichamelijke sensaties zien. Deze aandacht, zowel bewust als onbewust, leidt vaak tot het beleven en reguleren van signalen als pijn en heeft invloed op het mentaal welzijn in het leven.
Hoe meten we de invloed van interoceptie?
Er zijn veel meetinstrumenten die het interpreteren van de waargenomen lichamelijke sensaties inzichtelijk maken. Het is alleen zeer lastig te meten, omdat we te maken hebben met ons emotionele brein. We gaan hier in deze blog niet te diep op in. Deze blog is voor informatievoorziening en voorlichting.
Hoe vergroot ik interoceptie?
Adviezen als rust, koude douches of meditatie-technieken zijn slechts de top van de ijsberg. Deze tools kunnen een middel zijn om lichamelijke sensaties beter te leren begrijpen, maar zeggen absoluut niets over de oplossing bij een verstoorde interoceptie of pijn. Ademhalingstechnieken stimuleren de nervus vagus en de-activeren het sympatische systeem (actiegerichte deel van het zenuwstelsel). Echter, de oorzaak ligt veel dieper. Dit zijn slechts tools die het gevolg aanpakken. Deze middelen kunnen wel een prachtige implementatie zijn om het lichaamsbewustzijn te vergroten. Al wordt het helaas vaak gebruikt als copingmechanisme voor een diepere oorzaak die niet wordt aangepakt.
CONCLUSIE
Interoceptie is een onderdeel van je bewustzijn, mits de relatie van denkkracht en gevoelskracht gemist wordt, waardoor deze om hun beurt de aanwezige energie té ver leegtrekken en sportprestaties uitblijven. Interoceptie kan een middel zijn om te leren hoe we omgaan met lichamelijke signalen & om patronen te doorbreken. Dit wordt metaforisch uitgelegd als Batman en Joker in onze online cursus om pijn te elimineren.
Meer leren? Volg onze gratis masterclass of contact een van onze performance coaches.
